DENEYİMSEL TASARIM ÖĞRETİSİ

Deneyimsel tasarım öğretisi nedir? 

Deneyimsel Tasarım Öğretisi, yeryüzünün geçmiş deneyimlerleriyle tasarlanmış bir bilgi teknolojisidir. Deneyimsel kısmını geçmişten, tasarım kısmını ise şimdiki ve gelecek zamandan alarak geçmişin deneyimleri ile şu ana ve geleceğe köprüler kurar.

Yeryüzündeki tüm canlı ve cansız varlıkların hayatlarındaki ortak deneyimleri harmanlayarak insanların hem bugününü hem de yarınki gideceği yolun haritasını deneyimselleştirilmiş öngörülerle çizmesine olanak sağlar.

İnsanın Amacı Nedir?

Deneyimsel Tasarım Öğretisi insanın hayattaki amacını amaç edinmiştir. İnsan bir kez geldiği şu hayatta ne yaparsa yapsın mutlu olmak, başarılı olmak ve etrafındakilerle doyumlu ve kaliteli ilişkiler kurmak için yapar. Bu amaçlar tüm insanlar için ne kadar ortaksa buna götürdüğüne inandığı yollar da o kadar çeşitlidir. İnsan bazen onu mutluluğa ve başarıya götürecek yolların seçiminde yanılır. Yanlış yerlerde yanlış kazançlar arar. Yanlış davranışlarla ve yanlış hamlelerle olumlu sonuçlar bekler. Eğer varmak istediği yer ya da gideceği yola dair bir bilgisi yoksa, bir bilinmez içinden doğaçlama yapar de sanki daha iyisiymiş gibi gelene yönlenir. Dener, yanılır, bulur, öğrenir. Her seferinde deneyerek ortaya çıkacak başarılı ve başarısız sonuçları bizzat gözlemleyerek sonuca ulaşmayı tercih eder. Oysa hayattaki en pahalı, en zaman kaybettirici ve en kârı düşük öğrenme yöntemi deneme-yanılma (trial-error method) yöntemidir. Bu sebeple Deneyimsel Tasarım Öğretisi ulaşılması istenen bir amaç ve hedef doğrultusunda deneyimselleştirilmiş öngörüleri sunarak, insanın bu hayattaki nihai amacına deneme yanılma yapmadan, en kısa yoldan ve en etkili biçimde ulaşma fırsatı sunar.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi yeryüzünde gizlenmiş olan ve öğrenildiğinde insanı farkındalığa ulaştıran gerçekliklerden oluşur. Aynı zamanda sahte ile gerçeği, doğru ile yanlışı ayrıştıran bir bilgi teknolojisidir. İnsanın hayatta en çok merak ettiği şeylerden biri; “Gerçek nedir?” sorusudur. Tarih boyunca pozitif bilimlerde insanoğlu gerçeği merak etmiş ve anlamaya çalışmıştır. Gerçeği öğrenebilmek için, denizin derinliklerine dalmış, insan anatomisini incelemiş, uzayın derinliklerine bakabilmek için aletler icat etmiş, kaynaklarını, zamanını harcamıştır. Sadece bilim adamları değil, tüm insanlar ilgilendiği konuda gerçeği öğrenmek ister. Yaşantısında, ilişkilerinde, yaptığı işte gerçeği merak eder. Gerçekler gizlendiğinde ya da bir konuda yalan söylendiğinde hiç hoşuna gitmez, bir an önce o konuda gerçeği öğrenmek ister. Çünkü yalan sahtedir ve hiçbir işe yaramaz. Sahte bir yöntemle bir insanın mutlu olması ve başarıya ulaşması mümkün değildir. Sahte, insanı sadece bir süre oyalar işin sonunda kesinlikle zarara uğratır. Bu yüzden insan, hayatında başarılı ve mutlu olabilmek için gerçeğe, gerçek yöntemlere ve gerçek davranış biçimlerine ihtiyaç duyar. Çünkü gerçek her zaman üstündür ve onu sahipleneni üstün kılar. Deneyimsel Tasarım Öğretisinin bir amacı da gerçeği deşifre etmek ve ihtiyaç sahibine ihtiyaç duyduğu konuda gerçeği aktarabilmektir.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi gündelik hayatın içinde insanların karşılaşmış olduğu, alışılmışın dışındaki iz ve işaretleri deşifre eder. İnsan gökyüzünde gri bulutlar gördüğünde yağmur yağacağını veya bir martı gördüğünde yakınlarda denizin olduğunu bilir. Ormanda bir ayak izi fark ettiğinde yakınlarda başka bir canlının olduğunu anlayabilir. Bunlar iz ve işaretlerdir ve doğru deşifre edildiğinde önlem alabilmeyi veya hamleyi doğru tasarlayabilmeyi sağlar. Deneyimsel Tasarım Öğretisi de insanların davranışlarındaki, olaylardaki, dış dünyada alışılmışın dışında karşılaşılan mesajlardaki iz ve işaretleri doğru okuyabilmeye yardımcı olur. İnsan da hayatın mesajlarını doğru okuyabildiğinde ne yapması gerektiğini öngörebilir ve karşılaşabileceği engellere ve düşebileceği tuzaklara karşı daha hazırlıklı olabilir.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi insanları, doğayı ve toplumları inceleyerek bugüne kadar hiç değişmeyen bundan sonra da hiç değişmeyecek yasalarını deşifre eder. Bu yasalar bilinmediğinde veya bilinip uyumsuz kalındığı her konuda insanın problemleri büyür. İşin sonunda gerileyen ve aşağılara düşen olur. Yasalara hakim oldukça ve bu yasalar ile davranışlarını tasarladıkça insanın başarıları ve mutluluğu artar.

Bilim bir gerçeği ortaya koymak için araştırma yöntemleri kullanır. Deneyimsel Tasarım Öğretisi de bu yöntemlerden olan temel araştırma, uygulamalı araştırma, örnek olay araştırması, özel durum araştırması, eylem araştırması, etnoğrafik araştırma, fenomenografik araştırma yöntemlerinden faydalanır. Elde ettiği bulguları ve olguları bilimsel güvenlik testinden geçirerek müfredat oluşturur. Bir bilginin Deneyimsel Tasarım Öğretisi müfredatına girebilmesi açısından aynı zamanda bilimsel olan 4 temel ilkeyi taşıyor olması gerekir. Bu ilkeler tutarlılık, faydalılık, uygulanabilirlik ve anlaşılabilirlik ilkeleridir.

Tutarlılık:

Deneyimsel Tasarım Öğretisi bilimsel araştırma yöntemleri kullanarak ortaya koyduğu tüm yasaları yine bilimsel güvenilirlik yöntemleri ile test eder. Bu güvenilirlik yöntemlerinden en önemlisi tutarlılıktır. Tutarlılık, yasasal bir düzen içinde tanımlanan tüm yasaların tüm durumlar ve konular için geçerli olması halidir. Buna ek olarak ortaya konan yasaların birbiri ile çelişkili sonuçlar üretmemesi de denilebilir. Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nin günümüze kadar ulaşmasının ve geniş kitlelerce kabul görülmesini sağlayan sebep, deşifre ettiği yasaların ve ortaya koyduğu stratejilerin kendi içinde tutarlı oluşudur.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi içindeki her bir bilgi diğer bir bilgiyle ortak bir yasa üzerinden birbirine bağlıdır. Bu sebeple Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nin ortaya koyduğu bilgilerin kendi içinde sistemli olmasını sağlayan şey yine bilimsel güvenirlilik yöntemi olan tutarlılıktır. Her bir bilgi bir sonraki bilgiyi destekler ve ispatlar niteliktedir. Bilgiler arasında her hangi bir çelişki yoktur. Tam aksine ilişki vardır. Tıpkı fizik, kimya veya matematik gibi pozitif bilimlerdeki aksiyom ve yasaların diğer aksiyom ve yasalar ile olan ilişkisi gibi... Nasıl ki pozitif bilimlerde tutarlı bir bilgi bir diğer bilgiye kapı açarsa, Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nde de anlatılan her bir bilgi diğer bilgiye kapı açar.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi içindeki her bilgi gerçektir. Gerçek aynı zamanda tutarlı içerik demektir. Bilimde de olduğu gibi bir bilginin gerçek olup olmadığının belirlenebilmesi için tutarlılık testinden geçirilmesi gerekir. Bir bilginin ne kadar tutarlı olduğu kendisinin zıttı meydana geldiğindeki durumlara bakılarak anlaşılabilir. Verilen bilginin tam zıttında meydana gelen sonuç, kendisi meydana geldiğindeki ortaya çıkan sonuçtan ne kadar zıtsa verilen bilgi o kadar gerçek ve bir o kadar da tutarlıdır. Buna ek olarak, tutarlı bir bilginin hem rasyonel yani akıl ve mantığa yatan hem de diğer bilgilerle uyumlu olup birbirini desteklemesi gerekir. Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nde yer alan tüm bilgiler hem rasyonel hem de diğer bilgilerle ilişkilidir. Bu sebepten dolayı tüm insanlar hayatlarında tutarlı olan bilgiye güvenip, o bilgiyle hayatında satın almak, satış yapmak, aile kurmak, çocuk yetiştirmek ister. Rastgele zamanlardaki yaptığı gözlem sonuçlarının hep birbirine yakın sonuçlar vermesini bekler. Sadece bilgiyi hayatına alırken değil, diğer insanı ya da bir nesneyi hayatına alırken de onun tutarlı eylemlerde bulunup bulunmadığına bakar. Çünkü tutarsız olan bir şey modellenemez, hangi zamanda hangi davranış ve tutum içinde olacağı da öngörülemez.

Faydalılık (Pragmatiklik):

Deneyimsel Tasarım Öğretisi’ndeki tüm bilgiler pragmatiktir yani bir bireyin toplamdaki faydasını göz önünde tutarak oluşturulmuş bilgilerdir. Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nde bir bilgi ancak fayda sağlıyorsa aktarılır. Faydalı olan bir bilginin kişiyi tüm zamanlarında daha iyiye götürme özelliği vardır. Bu sebeple Deneyimsel Tasarım Öğretisi’ndeki tüm bilgilerin amacı bireyin tüm zamanlarında iyi olmasına yardımcı olmaktır. İnsan doğası gereği anlık çıkarları ile toplamdaki faydasını karıştırabilir. Anlık olarak acı verebilecek pek çok şey ona hayatının toplamında fayda sağlıyor olabilir ya da anlık olarak keyif veren pek çok şey onu toplamda zarara uğratabilir. Deneyimsel Tasarım Öğretisi insana anlık ve toplamda fayda veren pek çok şeyin ayrımını belirgin bir şekilde yapar. Daha büyük bir fayda sağlamadan insanın sahip olduğu elinden alınmaz. Anlatılan tüm bilgiler kişiyi tüm hayatında mutlu ve başarılı yapmak için anlatılır.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi insan davranışlarını inceler. Dolayısıyla bu özelliğinden dolayı insan davranışlarının doğrusunu ve yanlışını ayrıştıran bir bilgi teknolojisi de denilebilir. İnsan davranışlarının doğrusunu ve yanlışını ayrıştırırken o davranışların meydana getirdiği sonuçlarına göre değerlendirme yapar. Bu değerlendirme yapılırken “faydalılık ilkesi” bir yöntem olarak kullanılır.

Termodinamik yasalarından elektromanyetizmanin temel varsayımlarına kadar fiziğin en temel konuları doğada bir boşluğun olduğunu kabul etmediği gibi Deneyimsel Tasarım Öğretisi de hayatın içinde boşluğun olduğunu kabul etmez. Dolayısıyla buradan yola çıkılarak ele alınan bir bilginin ya faydalı ya da zararlı olduğu gerçeğine ulaşılabilir. Fayda sağlamayan her şey mutlaka zarar verecektir. Dolayısıyla hayatın içinde insanın yapmış olduğu her davranış ve hamle onu ya faydaya ya da zarara yaklaştırır. Buna ek olarak hayatın içindeki her bir hamle sadece tek bir hamle değildir, aslında iki hamledir. Bu sebepten dolayı insan yaptığı hamleleriyle yaklaşırken zarardan da bir adım uzaklaşır. Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nin içerdiği bilgilerin pragmatik özelliği sayesinde bireyin her bir davranışında kendisini faydaya yaklaştırması, zaradan da bir o kadar uzaklaştırması hedeflenir.

Uygulanabilirlik:

Uygulanabilirlik ilkesi bir bilginin doğrudan bir insanın hayatına geçirilebilir olması ile ilgilidir. Bilgiler pratiktir her an ve her yerde uygulanabilir. Deneyimsel Tasarım Öğretisi bilimsel araştırma yöntemlerini kullanır ve bir çok bilim dalından faydalanır. Fakat bunları yaparken bir bilimsellik kaygısı taşımaz. Pratikliği koruma güdüsünden dolayı adı öğretidir. Anlatılan her bilgi hemen hayata geçirilebilen pratik bilgilerden oluşur. Deneyimsel Tasarım Öğretisi yeryüzünün geçmiş deneyimlerleriyle tasarlanmış bir bilgi topluluğu olduğundan uygulanamaması söz konusu değildir. Öğretiyi duyan kitlelerin de anlatılan bilgilerin taşıyıcısı değil yaşayıcısı olması hedeflenir. İnsan zihni duyduğu ama uygulayamadığı bilgiyi saklama yeteneğinde değildir. İnsan öğrendiği bilgiyi uyguladıkça o bilgiye değer verir ve sahiplenir. Bu ilke ile birlikte Deneyimsel Tasarım Öğretisi uygulanamayan pek çok öğreti ve eğitim programından ayrışır.

Anlaşılabilirlik:

Bilimsel verilerden ve araştırma yöntemlerinden faydalanır. Ancak bunları strateji olarak insanlığın kullanımına sunarken çok yalın ve sade bir dil kullanır. Bilimsel olarak araştırır ama sanatsal olarak aktarır. Bu sebepten dolayı anlatılan bilgiler toplumun farklı eğitim ve kültür seviyelerindeki insanlar tarafından anlaşılabilir. İnsanları etkilemek için az bilinen kelimeler ve birtakım terminolojiler barındırmaz.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi anlaşılabilirlik ilkesini epistemoloji yani bilgi kuramının üzerine inşa eder. Gücünü epistemoloji biliminden alır. Epistemoloji bilimi kavramların gerçek anlamlarını, doğasını ve kaynağını ele alan ve ortaya çıkartan bir bilim dalıdır. İnsan doğası gereği, duyduğu her bilgiyi bildiği bilgi zanneder. Günlük dilde gerçek anlamlarını bilmeden onlarca kelime kullanır. Oysa kullandığı kelimelerin zihnindeki tanımı başka, gerçek tanımı başkadır. İnsan bir davranışı ya da kavramı anlayamadığında ona verdiği tepkiler de doğaçlama olmaya başlar. Bir bilinmezin içinden denemeler ve yanılmalar yapar. Bir acı ile karşılaştığında uzaklaşır. Bir haz bulunca da ona yaklaşır. Edindiği tecrübe ve yanılgıları ile bir kez geldiği şu hayata yön verir. Yön verirken varmaya çalıştığı tek yer yani ana amaç başarı ve mutluluktur. Amaçlar tüm insanlar için ortak olsa da buna götürdüğüne inandığı hedefler çok farklıdır. Hedefleri belirlerken de çoğu kez başarı ve mutluluğun epistemolojisini değil zihnindeki kendi tanımlamış olduğu başarı ve mutluluğa yönelik hedefler belirler. Belirlediği hedeflerin sonunda da o hedefin kendisini gerçek mutluluk ve başarıya götürmediğini fark eder. Halbuki gerçek başarıya ve mutluluğa ancak onları doğru tanımlayarak erişilebilir. Tıpkı başarı ve mutluluk gibi günlük dilde çok kullandığımız pek çok kelimenin de epistemolojisini deşifre ederek insanlığın kullanımına sunar. Kavramların gerçek anlamları bilindiğinde kişinin zihnindeki belirsizlikler ortadan kalkar. Bu sebepten dolayı da insan düşebileceği tuzaklara ve alabileceği önlemlere karşı daha hazırlıklı olur. Bireyin doğru yerde doğru tepkiler verebilmesini sağladığı gibi gerçek problemini de fark ettirip bireyi çözüme ulaştırır.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi’nde anlatılan tüm bilgiler bu dört temel süzgeçten geçirilmiş ve hayatın içindeki her alana uygulanarak bilgilerin tutarlılığı gözden geçirilmiştir. Bu dört temel ilkeden sadece bir tanesi bile o bilginin özelliği değilse bilgi müfredat dışı kalır.

Deneyimsel Tasarım Öğretisi yeryüzünün onlarca deneyimlerini damıtarak elde ettiği yasaları ve stratejileri harmanlayarak:

1)  Kim Kimdir?

2)  İlişkilerde Ustalık

3)  Başarı Psikolojisi

olmak üzere sosyal sorumluluk projesi kapsamında 1988 yılından beri yurt içinde ve yurt dışında olmak üzere insanları dününden daha başarılı ve mutlu yapacak stratejiler üreten seminer programları düzenler. 

Yahya Hamurcu, Dtö nedir, DTÖ Deneyimsel Tasarı Öğretisi Enstitüsü